بررسی سبک و آثار محمود فرشچیان: مبانی نظری و عملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران،

چکیده

نقاشی ایرانی نوین در ادامه مینیاتور و نقاشی ایرانی سنتی، دارای اشتراک و افتراق نسبی با سایر مکاتب گذشته و حاوی کارکردها و مفاهیم خاص خود است. مسئله این پژوهش، چگونگی تکوین و تکامل سبک محمود فرشچیان و استخراج مبانی یا بنیان های نظری و عملی آن بوده است. هدف این نوشتار نیز بررسی تطبیقی سبک هنرمند با نقاشی ایرانی سنتی و استخراج مبانی نظری و عملی آن بوده است. بررسی جامع سبک هنرمند، علاوه بر روشن نمودن جایگاه آن در قیاس با مکاتب نگارگری گذشته و قضاوت و ارزیابی نسبت آن با شرایط دوران معاصر، به سیاست گذاری کلان و ترسیم نقشه راه و چشم انداز آینده نقاشی ایرانی نیز کمک فراوانی خواهد نمود. 
در این پژوهش، مجموعه آثار غیر تکراری متن و پیرامتن کتاب های منتشره اصلی و فرعی هنرمند، اعم از آثار رنگیِ شناسنامه دار و بی شناسنامه، سیاه قلم ها و طراحی های مدادی هنرمند و نیز آثار منتشر نشده موزه های حاکمیتی و دولتی کشور و مجموعه های خصوصی و شخصی و اماکن نامعلوم که در مجموع از سال 1324 تا آغاز سال 1393 بالغ بر 538 اثر می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله که از نوع نظری و با روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است، ضمن بررسی تطبیقی و تحلیلی ویژگی های «نقاشی ایرانی سنتی» با «نقاشی ایرانی نوین»، مبانی نظری و عملی سبک فرشچیان برای نخستین بار و با توجه به مطالعات کتابخانه ای و میدانی جامع و چند جانبه نگارنده و با لحاظ نمودن مجموعه آثار هنرمند (538 اثر) استخراج و احصا گردیده است. 
نتیجه نیز بر مبنای یافته ها، این بوده است که، «مینیاتور» غربی در اساس و بینش، با ذوق و جهان بینی شرقی و به خصوص ایرانی مغایرت دارد و در مصالح و ویژگی های فنی نیز کمتر موافقتی نشان داده است. می توان گفت که مینیاتور غربی جز در موارد اندکی از قبیل کوچکی زمینه و بستر اثر و برخی ظرافت های فنی، نمی تواند وجه اشتراک چندانی با نقاشی ایرانی داشته باشد. اما در مورد واژه «نقاشی ایرانی» یا «نگارگری» که به مراتب سنجیده تر و رساتر از مینیاتور است، باید گفت که با وجود این که نگارگری، برابری شایسته برای نقاشی اصیل ایرانی است، اما در عین حال نمی توانیم، واژه نگارگری سنتی را به آثار فرشچیان تعمیم دهیم، چرا که با وجود برخی اشتراکاتی که در مبانی اصیل نقاشی ایرانی دارند، اختلافات برجسته ای نیز به همراه دارند. فرشچیان در همه ویژگی های نقاشی ایرانی، دارای خلاقیت و نوآوری بوده است که دستاورد آن مبانی نظری و عملی بوده است که همین مبانی منجر به ابداع و ایجاد سبک و تشخص هنری هنرمند بوده است. 
آثار هنرمند را می توان با لحاظ نمودن مبانی نظری و عملی آن، «نقاشی ایرانی نوین» نامید که در ادامه و در راستای سنت های اصیل نگارگری ایرانی به تکامل رسیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to Mahmoud Farshchian's Style and Works (Theoretical and Practical Foundations)

نویسنده [English]

  • Amir Rezaeinabard
Amir Rezaeinabard: Ph.D. student of Comparative and Analytical History of Islamic Art, Department of Advanced Studies in Arts, Faculty of Visual Arts, College of Fine Arts, Tehran University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In etymology and terminology of the Iranian painting style of the contemporary period, unfortunately the inappropriate word 'miniature' has been wrongly institutionalized within the artistic community. Namely, without referring to any specific document or research conducted, many people have not only accepted this foreign word but have also contributed to the promotion and spread of the use of this unprofessional term, thus adding to the misunderstanding of many of the audience of such artworks. The western miniature is totally different in terms of fundamentals and approach with that of the eastern taste and worldview specifically the noble art of Iranian painting and has also portrayed less consistency in material and technical characteristics. On the other hand, and taking into account the characteristics of the Iranian painting, i.e. being 'insightful', ' Thematic', 'structured', 'functional' and 'technical', it might be assumed that except in rare cases such as the small artwork background and some technical subtleties, the western miniature share not so much commonalities with the Iranian painting. But the contemporary Iranian painting, which is the continuation of and in line with the traditional one, has similarities and differences with the previous painting schools and yet enjoys its own specific functions and concepts. Through a comprehensive and professional approach towards the general, classic components the works and styles of the contemporary painters could be analyzed comparatively and their similarities, differences with and distinctive features from the works of traditional Iranian painters be specified. Due to their specific, independent character with that of the of traditional Iranian painting styles, amongst all, the works and style of one of the most prominent contemporary Iranian painters, i. e. , Mahmoud Farshchian, have been studied and analyzed comparatively to clarify the proportions and relations existing between the two artistic periods. This paper endeavors to study the trend of creation and evolution of Mahmoud Farshchian’s style and get a clear idea of its principles as well as theoretical and practical foundations and aims to make a comparative study of the artist’s painting style with that of the traditional Persian painting styles. Making a comprehensive survey of the artist's style will not only clarify its position as compared to the previous painting schools and help evaluate its relation to the styles of the contemporary era, but also significantly contributes to make further policies and develop the future prospects of Iranian painting. In this study, a collection of non-repetitive texts and para-texts of the artist’s major and minor books including colored works, with or without identifications, black and white pencil sketches, unpublished works in possession of state museums, private collections and undisclosed locations, making a total of over 538 works created between 1945 to the beginning of 2014, have been studied. Employing a descriptive-analytical approach, this theoretical paper has made a comparative analysis of the features of 'traditional Persian painting' with 'modern Iranian painting'. The theoretical and practical foundations of Farshchian’s style have been studied for the first time through a comprehensive and multidisciplinary desk study of library resources as well as field studies of the author taking into account all the artworks created (538 pieces) by the artist.Based on the findings, it is concluded that the western miniature, in its principles and viewpoint, is different from the taste and worldview of the eastern art particularly the Iranian one and is more dissimilar with respect to the materials and technical features employed. It could also be assumed that except in rare cases such as the small background of the artwork and some technical subtleties, the western miniature could not possibly share much similarity with the Iranian painting. However, on the word “Iranian painting’ or better say “Negargari” which is far more professional and clear than “miniature”, it should be said that although Negargari is a counterpart to the noble Iranian style of painting, yet we cannot apply the term
‘traditional Negargari’ to Farshchian’s artworks because, although they share some commonalities with that of the fundamentals of the noble Iranian traditional painting, yet they possess prominent distinctive features. In every aspect of Iranian painting, Farshchian has employed some innovation and creativity of his own; thus leading to the creation of fresh theoretical and practical foundations that form his own specific, independent style. Taking into account such principles, the works of Farshchian could be called the 'neo Iranian painting' style that has evolved in continuation and in line with the traditions of genuine Iranian painting style.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditional Iranian Painting
  • Neo Iranian Painting
  • Farshchian
  • Style
  • Foundations

• آدامز، لوری .( 1394). روش شناسی هنر، چاپ چهارم، برگردان علی معصومی، چاپ و نشر نظر.
• آسمان به جای دوزخ .(1374). ترجمه حبیب‌الله آیت‌اللهی، سروش. سال 17، شماره 752، صص 20و 21.
• احمدی، بابک .(1384). حقیقت و زیبایی، چاپ نهم، تهران: مرکز.
• انتشارات دانشگاه تهران و مؤسسۀ تحقیقات و توسعه علوم انسانی.(1382). خرد جاویدان: مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنت‌گرایان معاصر.
• بورکهارت، تیتوس .(1389). هنرمقدس: اصول و روش ها، چاپ چهارم، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
• پاکباز، رویین.(1383). دایره المعارف هنر، چاپ چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.
• پورتر، ایو .(1389). آداب و فنون نقاشی و کتاب آرایی، ترجمه زینب رجبی، تهران: فرهنگستان هنر.
• تولستوی، لئون .(1388). هنر چیست؟، چاپ چهاردهم، ترجمه کاوه دهگان، تهران: امیر کبیر.
• تریگیر، مری .(1384). هنر چین، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: فرهنگستان هنر.
• تویسرکانی، شاهرخ .(1371، اردیبهشت و خرداد). بیا برویم رویا ببینیم، دنیای سخن، شماره 49، صص 17-21.
• حافظ، شمس الدین محمد (1387). دیوان حافظ، چاپ هفتم، تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی و به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران: اساطیر.
• رضائی نبرد، امیر .(زیر چاپ). نگار جاویدان: زندگی و آثار استاد محمود فرشچیان(با تقریظ محمود فرشچیان، پیشگفتار سید حسین نصر و خوشنویسی عناوین غلامحسین امیرخانی) تهران: فرهنگسرای میردشتی.
• __________ .(1394). جایگاه خیال در آثار استاد محمود فرشچیان، نگره، سال دهم، شماره 35، صص 61-77.
• __________ .(1393). بایگانی های چندگانه دربارۀ زندگی و آثار محمود فرشچیان، شامل: آثار، آمار، اسناد، سفرها، گفتگوها، عکس‌ها، فیلم‌ها، منابع علمی و غیره.
• __________ .(1380- 1394). گفتگوهای جامع(تخصصی و عمومی) با محمود فرشچیان، تهران: منزل شخصی و موزه استاد محمود فرشچیان و نیوجرسی: منزل شخصی محمود فرشچیان.
• __________ .(1387، 3خرداد). گفتگو با محمود فرشچیان، تهران: منزل شخصی محمود فرشچیان.
• __________ .(1392). گفتگو با محمود فرشچیان، تهران: منزل شخصی محمود فرشچیان.
• روزت، ای .(1371). روانشناسی تخیل، ترجمه پروانه میلانی و اصغر الهی، تهران: گوتنبرگ.
• سیماب .(1332، فروردین). هنرش سریع تر از سنش جلو می رود، مروارید، سال 1 ، شماره 4، صص 162-164.
• طاهر زاده بهزاد، حسین .(1389). تدارک مواد نگارگر، در آرتور اپهام پوپ، سیر و صور نقاشی ایران، چاپ سوم، ترجمه یعقوب آژند، صص 191- 201، تهران: مولی. 
• عباسی، علی.(1390). ساختارهای نظام تخیل از منظر ژیلبر دوران: کارکرد و روش‌شناسی تخیل، تهران: علمی و فرهنگی.
• فرشچیان، محمود .(1355). محمود فرشچیان، مجموعه هنر و هنرمندان، شماره 3 (جلد اول)، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
• __________.(1370). سیمای پهلوانان شیر اوژن در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، تهران: سروش و نگار.
• __________ (.1372). محمود فرشچیان (جلد سوم)، تهران: نگار.
• __________ .(1378). رباعی های خیام، به اهتمام و ترجمه حسین صادقی و خط غلامحسین امیر خانی، انتشارات امیر‌خانی.
• __________ .(1384). رباعی‌های خیام، به اهتمام و ترجمه حسین صادقی و خط غلامحسین امیر خانی، تهران: یساولی.
• __________ .(1385). محمود فرشچیان: نقاشی‌های برگزیده، چاپ سوم، (مجموعۀ کتاب‌های ایران ما-3)، تهران: زرین و سیمین.
• __________ .(1387). محمود فرشچیان (جلد پنجم)، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا. 
• __________ .(1389). محمود فرشچیان: برگزیدۀ آثار نقاشی، تهران: نگار.
• __________ .(1391الف). طراحی‌های استاد محمود فرشچیان، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.
• __________ .(1391ب). آثار استاد محمود فرشچیان، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.
• __________ .(1391ج). محمود فرشچیان: برگزیده آثار (1354- 1380)، چاپ سوم، تهران: یساولی.
• __________ .(1392). آثار استاد محمود فرشچیان: نیایش نور، تهران: خانه فرهنگ و هنرگویا. 
• __________ (1393). یادداشت های دستنویس محمود فرشچیان در نگار جاویدان، امیر رضائی نبرد، نسخه اولیه کتاب.
• فدائی، غلامرضا .(1389). طرحی نو در طبقه‌بندی علوم، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
• کاویانی، محمد هادی(حمید) (نویسنده و کارگردان). (1387). مستند عشق پرداز، مجری طرح؛ کارگاه آزاد فیلم وهومن.
• کانت، ایمانوئل .(1390). نقد قوۀ حکم، چاپ ششم، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.
• کوماراسوامی،‌ آناندا .(1389). فلسفه هنر مسیحی و شرقی، چاپ دوم، ترجمه امیر حسین ذکر گو، تهران: فرهنگستان هنر.
• گاردنر، هلن .(1379). هنر در گذر زمان، چاپ چهارم، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: نگاه و آگاه.
• ماری، کریس .(1389). نویسندگان برجسته قلمرو هنر: از عهد کهن تا پایان سدۀ نوزدهم (به قلم جمعی از نویسندگان)، ترجمه صالح طباطبایی و فائزه دینی، تهران: فرهنگستان هنر.
• محمود زاده، چنگیز.(1385، 28تیر). پینه می دانید چیست؟، کارگزاران.
• مینیاتور قادر است هر محتوایی را بیان کند .(1356، 31 شهریور). کیهان، شماره 10272، ص11.
• وازاری، جورجو .(1388). زندگی هنرمندان، چاپ دوم، ترجمه علی‌اصغر قره‌باغی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• وزل، علیرضا .(1356، 4 اردیبهشت). آشنایی با محمود فرشچیان، رستاخیز، شماره 596، ص11.

موزه ها و مجموعه ها
• اداره کل هنرهای سنتی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تهران
• تالار فرشچیان، موزه های آستان قدس رضوی، مشهد مقدس
• خزانه نقش و رنگ، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، تهران
• موزه استاد محمود فرشچیان، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، تهران
• موزه هنرهای زیبا، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، تهران
• موزه ملت(کاخ سفید)، مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، تهران
• موزه مجلس شورای اسلامی، تهران
• موزه هنرستان هنرهای زیبای اصفهان، اصفهان
• موزه هنرهای معاصر، تهران
• کاخ موزه صاحبقرانیه، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، تهران 
• موزه هنرهای ملی ایران، تهران
• موزه شهدا، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، تهران
• مجموعه حاج محمد علی فرشچیان، تهران
• مجموعه عاطفه نجومی ملاباشی، اصفهان
• مجموعه الهه نجومی ملاباشی، اصفهان
• مجموعه شخصی امیر رضائی نبرد، تهران



• A.Motlaq, Abbas .( Director and Producer). (1996). Farshchian: A Journey to the Heart of Iranian Painting [Film].
• Farshchian, Mahmoud .(1991). Farshchian / Unesco (Vo .II. 2 nd. Ed), printed in Germany, New York: Homai.
• Farshchian, Mahmoud .(2004). Farshchian / Unesco ( Vo .III), printed in Italy, New York: Homai.
• http://www.leonardoda-vinci.org/Rearing-Horse-1483-98-large.html
• Retrieved in 6 February, 2017(01:20)